Het was een mooi idee van het Turkije-Instituut en Amnesty Nederland om naar aanleiding van de Gezi-protesten, die exact een jaar geleden in het hart van Istanbul begonnen, in Podium Mozaïek een avond te organiseren over de vraag of invloed vanuit het buitenland een rol zou kunnen spelen in de door de protesten aangewakkerde strijd voor de vrijheid van meningsuiting in Turkije.
Wel riepen de in eerste instantie aangekondigde deelnemers al direct enige verbazing op. Want naast Nilgün Yerli, de cabaretiere die een jaar geleden al meldde weinig sympathie voor de Gezi-demonstranten te hebben en vooral in de goede bedoelingen van Erdogan te geloven, en Joost Lagendijk, in Turkije woonachtig lid van Groen Links en voormalig EU adviseur voor dit land, die tegenwoordig zijn brood verdient met het schrijven van columns voor de media van het Gülen-getrouwe Zaman imperium, zou ook nog eens Hogiaf, een ondernemersorganisatie opgezet door Gülen sympathisanten deelnemen. Cengiz Aktar, een rustig sprekende, beschouwende hoogleraar, ook schrijvend voor Zaman, is eveneens de mening toegedaan dat Turkije aan Erdogan en de AKP heel veel democratische ontwikkelingen te danken heeft. Kortom, hier zouden dus wel heel veel ‘tot-voor-kort’ Erdogan-sympathisanten uit het Gülen-Umfeld bij elkaar komen zonder dat er een ander geluid te horen zou zijn.
Veel ‘tot-voor-kort’ Erdogan-sympathisanten bij elkaar
Terwijl Yerli de autoritaire regeringsleider nog steeds het voordeel van de twijfel geeft, wil Lagendijk ons doen geloven dat hij altijd echt overtuigd is geweest van de man’s oprechte bedoelingen, maar dat hij jammer genoeg zo’n twee, drie jaar geleden van het democratiseringspad begon af te raken. Als makkelijk argument gebruiken zij dat langdurige macht uiteindelijk ook de beste politicus zou corrumperen. Maar misschien is dat niet verwonderlijk voor iemand die in betere tijden (vóór de breuk tussen Gülen en Erdogan) nog wel eens een kopje thee mocht drinken met de premier.
Dat de Gülen-sympathisanten na de breuk ineens proberen een graantje mee te pikken van de buiten Turkije voor de Gezi-beweging groeiende sympathie, is dan ook enigzins bizar te noemen. In Turkije zelf zou ze dit dan ook niet lukken, daar weet de Gezi-generatie wel beter. Deze langdurige inofficiële partners van Erdogan’s regering profiteerden graag mee van zijn machtsmisbruik en corruptie tot hen de deur gewezen werd, en hielden zich heel stil zolang dat in hun voordeel was. Nu komt er ineens ook uit die hoek kritiek op het autoritaire regeren en de beperking van burgerrechten, maar dat is niet meer dan water na de wijn.
Het Nederlandse Gezi-platform trok zich terug
Ook de jonge Gezi-sympathisanten in Nederland, onder andere georganiseerd in het Gezi-Platform NL, laten zich niet voor de gek houden. De gastenlijst schijnt voorafgaand op de sociale media zo uitputtend besproken te zijn dat Hogiaf ineens niet meer meedeed, maar ook het nederlandse Gezi-platform, bang zich hier laten compromitteren of gebruiken, zowel zijn muzikale bijdrage en de ineens ‘last-minute’ geprogrammeerde deelname aan de discussie introk.
Mogelijk had deze aanloop de organisatoren nerveus gemaakt. Presentator Paul Brill zette in elk geval de angstige toon toen hij de avond opende op een wijze die houteriger en schoolmeesterachtiger niet had kunnen zijn. Het voorlezen van een rijtje vanzelfsprekende regels moest vooral ‘Ik ben hier de baas.’ communiceren, zoals hij ook zelf niet naliet te melden. Die humorloze en gespannen houding bleef helaas een avond domineren waarop de sprekers voor een sprankelend debat lagen de sprekers toch al teveel op één lijn lagen, laat staan dat ze tot echte controverse in staat waren geweest.
Afstandelijk, geroutineerd en belerend
Zo loodste Joost Lagendijk ons dan ook geroutineerd door zijn bekende visie op de jongste Turkse geschiedenis, en las de vertegenwoordiger van Amnesty Turkije daar waar je een vlammend betoog zou verwachten in moeizaam engels het laatste jaarverslag voor. En ook cabaretiere Nilgün Yerli, die toch in staat zou moeten zijn om het publiek te raken en te bespelen, las met een strak gezicht en belerende stem een stuk voor dat al bekend klonk, en verliet daarna snel het podium. Ze had er duidelijk geen zin in.
Professor Cengiz Aktar hield een vooral relativerend en beschouwend verhaal over Gezi als een fenomeen dat nou juist zou zijn voortgekomen uit Erdogan’s democratiserende vernieuwingen. Ook hij maakte niet de indruk dat de recente ontwikkelingen en mensenrechtenschendingen hem echt raakten. Het zou volgens hem nog wel wat jaren duren, en ja, er zouden nog wel wat slachtoffers vallen, maar daarna zou het vast weer helemaal goed komen met de Turkse democratie.
Geen sprankje van Gezi te bekennen
Bij alle sprekers mocht het publiek na afloop wat korte vragen stellen, waarbij de organisatie er vooral acht op sloeg dat geen vragensteller zelf een microfoon in handen kon krijgen, en elke potentieel discussiepunt rigoreus werd afgekapt. Kortom, er was geen sprankje Gezi-energie te bekennen in wat al deze sprekers voordroegen. Alleen bij het afsluitende panel-gesprek kwamen op twee momenten punten naar boven die interessant hadden kunnen worden.
Eén interessante insteek was het spanningsveld dat Pieter Omtzigt, een CDA kamerlid dat bekend staat als iemand die minder aan de fractie-discipline dan aan zijn principes hecht, schetste toen hij aangaf dat elke discussie over mensenrechten in Turkije eigenlijk futiel is zolang er in achterkamertjes schimmige deals met het land gesloten worden en het gevraagd wordt om internationale verdragen te omzeilen, hiermee op de diffuse rol van Turkije in de strijd in Syrië doelend.
Het andere moment was toen Lily Sprangers, de goed geïnformeerde directeur van het Turkije-Instituut aangaf zelf nog nooit in het veronderstelde democratiegehalte van Erdogan geloofd te hebben. Ongetwijfeld zou zij in deze kwestie tot een vlammend duel met Lagendijk in staat geweest zijn, en ik twijfel er niet aan dat dit het soort van interactie geweest zou zijn waarvoor het publiek eigenlijk gekomen was. Maar helaas, ook deze kans werd gemist.
“#Erdogan has no any clue about democracy. İf there’re reforms in Turkey, these’re achieved by civil society.”, Sprangers, Turkije institute — Hulya Elmas (@HulyaElmas1) May 27, 2014
De saaie avond werd tot slot ook nog op zeer genante wijze beëindigd toen het publiek met enige verbijstering meemaakte hoe de zeer hoffelijke professor Aktar grof de microfoon werd ontnomen op het moment dat hij nog een korte laatste reactie wilde geven.
Elise Steilberg
Addendum 10 juni 2014 : Op 5 juni publiceerde Joost Lagendijk een column in Zaman Vandaag met de titel ‘Altijd voor of altijd tegen’ waarin hij de sfeer van deze avond wel heel erg anders schetste. Om zijn bizarre beweringen te onderbouwen is de boven de column een foto van vechtende Turkse parlementsleden geplaatst die er echt aan de haren is bijgesleept. Er was daar op geen moment iets van een fysieke aanval te bespeuren. Wel verklaart zijn column iets van de angstige sfeer die er hing. Die had men zich blijkbaar zelf aangepraat.
Een zaal die met ca. 100 mensen voor een derde gevuld was ‘afgeladen’ noemen, dat komt helaas erg dicht bij de gangbare journalistiek in het land waar hij woont.
Hieronder een screenshot van de column van Joost Lagendijk op www.zamanvandaag.nl waarbij een foto van ruzieënde Turkse parlementsleden is gebruikt. Die heeft geen enkel verband met de beschreven avond.
