Turkse sekte met tweeëntwintig moskee-internaten stapt nu in scholen

Zo’n tien jaar geleden was er plotseling veel ophef over moskee-internaten, door Turkse moslims gerunde instellingen waar kinderen van islamitische ouders in de middelbare schoolleeftijd gedurende de week of ook voltijds verblijven en onder stevige discipline in een strak schema huiswerkbegeleiding en een religieuze opvoeding krijgen. Nu begint de Süleymanci sekte, die in Nederland bijna alle internaten runt, ook aan scholen.

Nadat de moskee-internaten jarenlang aan het oog onttrokken werden aangezien ze zonder toepassing van geldende regelgeving stilzwijgend gedoogd werden en hun bedrijvers al helemaal geen behoefte hadden aan publiciteit, stonden ze na mediaberichten over brandgevaarlijke zolders, dubbele kinderbijslag en de verdenking van indoctrinatie in 2012 ineens vol in de schijnwerpers. Er kwamen kamervragen, onderzoeken en rapporten. Dit alles resulteerde in de in 2015 aangenomen wet op de jeugdverblijven, een licht pakket aan regels in de vorm van een klachtenprocedure, verplichte VOG’s voor de vrijwillige begeleiders en een jaarlijks controlebezoek door de GGD. Wie de bedrijvers waren en wat hun religieuze doelen waren werd amper besproken.

De reportage in de NRC van 10 november 2012 die een en ander aan het rollen bracht

Meer dan twintig internaten van één Turkse sekte
Uit de Evaluatie van de wet op de jeugdverblijven uit 2019 blijkt voor wie even verder kijkt dan dit rapport dat 22 van de 24 in bedrijf zijnde internaten door de Turkse Süleymanci sekte zijn opgericht. Deze orthodox islamitische stroming heeft haar hoofdvestiging in Utrecht en naast tal van andere stichtingen zijn er 47 plaatselijke moskee-organisaties aangesloten, doorgaans te herkennen aan de naam ‘Stichting Islamitisch Centrum + plaatsnaam’ en een ANBI status. Op 22 van die locaties zijn ‘educatieve centra met nachtverblijf’ ofwel moskee-internaten gevestigd.
Telkens weer komen bij gemeenten vermoedens van indoctrinatie en segregatie op, maar door de koepel en door onderzoek in opdracht van de overheid wordt telkens weer naar voren gebracht dat de jongeren de seksegescheiden en vaak monoetnische internaten vrijwillig en ná school, dus in hun eigen vrije tijd bezoeken. Het bezoek aan een reguliere school zou hen daarom nog steeds met Nederlandse jongeren en de Nederlandse cultuur in aanraking brengen en daarmee de garantie vormen tegen eenzijdige religieuze beïnvloeding en afzondering. Ook wordt gesteld dat de leerlingen ten allen tijde vrij zouden zijn om ervoor te kiezen het internaat te verlaten.

In het najaar van 2024 begint een nieuw opgerichte stichting namens Enderun Hisar Scholen in Amsterdam en Rotterdam met het aanbieden van islamitisch basisonderwijs. De in 2022 hiervoor ingediende aanvragen zijn geaccepteerd en door voldoende ouders gesteund. De school in Rotterdam wordt verwelkomd, in Amsterdam komt hij er ondanks de afwijzing van wethouder Marjolein Moorman. Zij heeft bedenkingen bij apart islamitisch onderwijs omdat het segregatie in de hand zou werken. De naam Enderun is Turks en heeft een opmerkelijke link met onderwijs aan het Ottomaanse hof, maar tot welke van de vier dominante Turkse islamgroeperingen de scholen gerekend kunnen worden blijkt noch uit de aanvraag, noch uit de website van de stichting. Een check op kvk.nl biedt die duidelijkheid wel. De bij deze scholen betrokken bestuurders komen niet alleen uit de Süleymanci-sekte, zij hebben ook allen banden met de moskee-internaten van deze orthodox islamitische stroming.

Bedrijvers van omstreden internaten richten nu scholen op
Via de WOO openbaar gemaakte stukken uit het aanvraagtraject voor de scholen tonen aan dat noch de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), noch de inspectie, noch de minister voor onderwijs kennis hebben van deze achtergrond. Daar zijn een aantal oorzaken voor te bedenken: men weet het niet, men wil het niet weten of onderzoeken, of deze achtergrond is bekend en wordt buiten de schijnwerpers gehouden. De bedrijvers doen er immers ook alles aan om dit zo te houden.
Dat roept herinneringen op aan eerder gesjoemel en schandalen rond de scholen van de Gülenbeweging. De beweging zelf, de onderwijsminister, bestuurders, directies en sympathisanten ontkenden bij hoog en laag hun verbindingen met dit orthodox religieuze netwerk, en deskundigen en insiders, die in Den Haag waarschuwden, werden simpelweg genegeerd.
Een paar jaar later bleken ze gelijk te hebben.
Ook hier werd jarenlang met onderzoeken gezwaaid die moesten aantonen dat alle ophef onnodig was. Zo stelde hoogleraar Martin van Bruinessen, die in opdracht van de tweede kamer onderzoek deed, dat de beweging absoluut geen interesse in islamitische scholen zou hebben. Enkele jaren later werd hier aangetoond dat de beweging die op dat moment al lang en breed in bedrijf had.

Het voor Europa verantwoordelijke hoofdkantoor zit in Keulen
En ook hier valt dezelfde losse organisatievorm op. Een uitwaaierende hoeveelheid van honderden lokale stichtingen moet gedeelde en centraal aangestuurd beleid verdoezelen. In het geval van de Nederlandse Süleymanci wordt bijvoorbeeld gesteld dat hun koepelorganisatie SICN volstrekt autonoom zou handelen en er van Turkse invloeden geen sprake zou zijn. Formeel gezien mag dat kloppen. Ondertussen stellen de statuten van de grotere Duitse Süleymanci koepel VIKZ, die de directe banden met Istanbul onderhoudt, dat deze vanuit Keulen de belangen van alle in Europa opgerichte organisaties behartigt. Dit roept wederom herinneringen aan MilliGörüs op, dat ooit door burgemeester Cohen bereid gevonden werd om aan een gemoderniseerde liberalere Europese versie van de islam mee te werken. Dat leek met de Nederlandse voorzitter Haci Karacaer een tijdje te lukken, tot ineens de Milli Görüs centrale (ook in Keulen) ingreep en korte metten maakte met de mooie plannen.

De lijnen naar Turkije blijken telkens kort
Korte metten maakte Erdogan in de zomer van 2016 ook met de Gülenbeweging. Meer dan een decennium eerder achtte hij die beweging nog een prima bondgenoot in de islamisering van Turkije en het ondersteunen van zijn eigen greep naar de macht, maar in juni 2016 bestempelde hij de Gülenbeweging tot aanstichter van de couppoging en tot terroristische organisatie.
Van die breuk heeft ook Nederland geweten. Honderden ouders en leraren wilden niets meer met de scholen, ook de islamitische, te maken hebben, men nam ontslag en haalde de kinderen van de scholen. Spanningen rond de scholen en elders oplaaiende vijandigheden bezorgden gemeenten hoofdpijn. Er moest met man en macht gewerkt worden aan het in toom houden van de aggressie en het vinden van andere scholen voor de kinderen.
Volgens Turkije watchers als Ece Temelkuran is de partnerrol met Erdogan, die de Gülenbeweging in Turkije had, in de afgelopen jaren ingenomen door Diyanet, Milli Görüs, de Süleymanci-beweging en een aantal kleinere sektes. Zij lijken vaak boven de wet geplaatst en krijgen van het Erdogan regime volop de ruimte om internaten en scholen te runnen waarbij het overbrengen van een orthodox islamitische leefstijl op de jeugd het doel vormt.

Drama’s rond meisjesinternaten hier en in Turkije
Er zijn opmerkelijke parallellen waar te nemen tussen de situatie in Turkije en in Nederland. Dit vertelde een Rotterdamse bouwinspecteur in 2016 aan De Groene over het onveilige meisjesinternaat Manolya op de zolder van een moskee aan de Polderstraat. Hij kon wat hij hier aantrof niet eens vermoeden:

Levend verbrand omdat de nooduitgangen op slot zaten
In Turkije pakte een vergelijkbare illegale situatie vier jaar later fataal uit:
“Op 29 november 2016 brak er brand uit in de meisjesslaapzaal. Het gebouw stond snel in lichterlaaie want de vloer was van hout, er lag vloerbedekking, en de muren hadden lambrisering. De beheerders hadden de klink van de deur naar de brandtrap afgehaald zodat de meisjes niet zouden weglopen. Sommigen wisten te ontsnappen aan de vuurzee door uit de ramen van de tweede verdieping te springen, waarbij ze hun benen braken. Elf meisjes… kwamen om het leven bij een brand in een internaat van de islamitische broederschap Süleymancilar. De brand legde bloot hoe kinderen uit arme gezinnen in de armen worden gedreven van religieuze ordes, die kloosters, koranscholen, weeshuizen en internaten of studiehuizen bestieren” Eeuwenlang waren deze ordes onafhankelijk, maar onder president Erdogan zijn ze sterk verweven geraakt met de staat. Ze spelen een sleutelrol bij diens pogingen Turkije te islamiseren via het onderwijs.” (NRC 27-01-2023)


Naast de erbarmelijk onveilige inrichting en de niet-naleving van regels delen de twee meisjes-internaten een andere overeenkomst. Beide zijn opgericht door de Turkse Süleymanci.

De verantwoordelijke voor onveilige internaten is nu schoolbestuurder

Alle bij de nieuwe scholen betrokkenen hebben een link met de internaten
Uit een korte scan van de overige RvT leden met gebruik van openbare bronnen als LinkedIn en de Kamer van Koophandel, blijkt dat bij de Enderun Hisar scholen betrokken personen allemaal man zijn, van Turkse afkomst, en al vele jaren actief binnen het Süleymanci netwerk en met name de moskee-internaten.
Zo was RvT lid Ozan Dogan onder andere meer dan tien jaar als secretaris betrokken bij internaat Ekmel, is RvT-lid Mehmet Günes volgens zijn LinkedIn sinds 2008 de penningmeester van stichting Oranje Horizon in Utrecht met een kinderdagverblijf en een jongensinternaat. Mustafa Akpinar is de voorzitter van Stichting Islamitisch Centrum Arnhem Zuid waar ook jongensinternaat Stichting Lale gehuisvest is.

Het schoolbestuur wordt gevormd door Furkan Duman en Mehmet Akgül. De laatste was eerder bestuurder bij stichting Ekmel en stichting Ufuk, twee internaten in Amsterdam. Alihan Birkiye, die zich op LinkedIn als onderwijsadviseur van de Enderun Hisar scholen presenteert, blijkt daarnaast contactpersoon voor Stichting Fazilet, een Süleymanci-jongensinternaat in Dordrecht.

In Turkije volgt schandaal op schandaal
Uit de degelijk klinkende schoolplannen die werden ingediend valt niet meer op te maken dan dat de hoogopgeleide schooloprichters alleen het beste met de islamitische jeugd in de zin hebben. Zij spreken continu de intentie uit vooral hard aan de schoolsuccessen en de integratie van de leerlingen te willen werken. Wie met de Süleymanci opvoedschandalen in Turkije en de ons omringende landen bekend is heeft daar gerede twijfel bij. Hier enkele voorbeelden uit de Engelstalige pers. De tekst loopt onder de kaders verder

DUO – niets onderzoeken, niets zien, niets weten
Het doorlichten van nieuwe schoolinitiatieven is aan de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Je zou dan ook denken dat de hier opgesomde persoonlijke connecties, die heel simpel uit openbare bronnen blijken, dwingen tot een kritische doorlichting van de initiatiefnemers. Helaas blijkt uit via de WOO vrijgegeven verslagen dat hier nooit enige sprake van is geweest. De zich aandienende schoolbestuurders zijn op géén een moment gevraagd naar hun motieven, achtergronden of (neven)functies. Uiteraard maakt Enderun Hisar zelf deze informatie niet vrijwillig bekend, en zo blijven de verbanden met de moskee-internaten veilig buiten beeld.

De banden met het wereldwijde Süleymanci netwerk via het Duitse VIKZ zouden eveneens zorgen moeten baren, maar ook daar lijkt men geen idee van te hebben. De Duitse Friedrich Ebert Stiftung heeft die wel helder in kaart gebracht: “Deze organisatiestructuur strekt zich niet alleen uit tot Duitsland, maar omvat – met uitzondering van Turkije – ook alle vestigingen van de vereniging wereldwijd. Volgens eigen informatie beschikte de VIKZ begin 1997 over 304 vestigingen in Duitsland en 125 vestigingen in andere landen. als Nederland, Oostenrijk, Frankrijk, Zwitserland, Zweden, België, Noorwegen, Denemarken, Groot-Brittannië, Italië, Australië, Saoedi-Arabië, Tsjechië, de VS en Canada.”

Naïviteit bij alle Nederlandse instanties
Het oppervlakkige checken van de aanvraag resulteert dan ook in een ronduit positieve aanbeveling aan de minister van onderwijs: “De door de initiatiefnemer aangeleverde schriftelijke en mondelinge informatie voldoet aan de wettelijke eisen, en draagt daardoor bij aan een positief beeld van de te verwachten kwaliteit.” En: “Initiatiefnemers gaven hierbij aan dat zij, mede vanuit eigen ervaringen, zich willen richten op karaktereducatie en waardenonderwijs. Deze waarden haken aan bij de basiswaarden van de Nederlandse samenleving, maar ook bij de Islamitische identiteit en dat wat binnen het geloof belangrijk wordt gevonden.”
Over de twee partners die de aanvraag indienden is het oordeel zeer naïef: “Uit het gesprek blijkt dat de twee initiatiefnemers zullen gaan fungeren als het college van bestuur… Er zal dus sprake zijn van een organieke scheiding. In de statuten is vastgelegd hoe de verantwoordelijkheden tussen het college van bestuur en de raad van toezicht zijn geregeld. In document.. is te lezen dat dit transparant, door bijvoorbeeld aandacht te besteden aan familieverbanden, en aan de hand van openbare profielen is gebeurd.” (download: advies aan minister)

Wie houdt hier wie voor de gek?
Heel mooi hoor, dat uit ‘eigen onderzoek van de openbare profielen’ blijkt dat er bij de bestuurders geen sprake is van onderlinge familiebanden. Maar wie houdt hier nou wie voor de gek? De Dienst Uitvoering Onderwijs, de onderwijsinspectie en de minister van onderwijs gaan allen akkoord met de bekostiging van scholen van een orthodoxe club, die kinderen waar mogelijk uit een seculiere omgeving weg wil houden. Eigen scholen gecombineerd met moskee-internaten, weekendscholen en en huiswerkbegeleiding geven hen alles in handen om hun praktijken hier in Nederland ongestoord want ongezien uit te breiden.

Ouders hebben het recht om te weten aan wie ze hun kinderen overdragen
Ook al zouden alle feiten en achtergronden door de verantwoordelijken goed onderzocht en desondanks akkoord bevonden zijn, dan nog hebben ouders het recht om proactief over dit achterliggende netwerk geïnformeerd te worden. De onderwijsvrijheid moet gepaard gaan met transparantie en mag nooit een vrijbrief voor sektarisme worden.

Een in 2014 door toenmalig onderwijswethouder Hugo de Jonge in opdracht gegeven onderzoek vormde tussen alle rapporten, die het doel hadden om twijfels weg te nemen, een uitzondering. Anita Nanhoe en Janet van Horssen-Sollie schroomden niet om in ‘Turkse internaten – Een verkenning van de integratie van oud-leerlingen van Turkse internaten in Rotterdam‘ ook kanttekeningen en vraagtekens te plaatsen bij het naar buiten gebrachte gladde beeld van de internaten. Zo vermelden zij onder meer de nachtelijke gebedstijden (waarvoor de kinderen vaak uit bed lijken te moeten), en benadrukken zij het risico van toenemende segregatie.

“Het netwerk dat de jongeren binnen het internaat opbouwen bestaat echter voornamelijk uit Turken en bemiddelt vooral binnen de Turkse gemeenschap. Enerzijds zien we dus een positieve bijdrage van de internaten wat structurele integratie betreft: opleidingen worden succesvol afgerond en banen worden verworven. Anderzijds zien we, in interactie met de bredere samenleving – lees: conjunctuur en uitsluitingsmechanismen –, dat de hulp van het eigen netwerk vaak leidt tot een zekere mate van segregatie van een (sub)groep.”

Een Turkse sekte krijgt volledig vrij spel
Trek de hier opgetekende bevindingen door naar een situatie waarin school en internaat tot één netwerk behoren, en de combinatie van onderwijs en wonen in een Turks internaat in handen van de Suleymanci brengt daarnaast een groot risico op voor een jongere onontkoombare indoctrinatie met zich mee. Het contact met niet islamitische Nederlanders wordt daarmee tot een minimum beperkt of compleet verhinderd. Tel daarbij op de strenge, diep orthodoxe conditionering van de leerlingen, de hierarchische onderlinge verhoudingen en de ten allen tijde seksegescheiden benadering, en de vraag moet op zijn minst besproken worden wat dit voor de Nederlandse maatschappij betekent en of overheidsbekostiging hier wel aan de orde moet zijn. Er zijn meer dan genoeg signalen om aan te nemen dat deze twee basisscholen voor dit kapitaalkrachtige netwerk nog maar een eerste proefballon zijn.

Beseft Nederland wel aan wie deze jongeren worden overgelaten?

Inmiddels, twee maanden na de publicatie heeft dit stuk een en ander teweeg gebracht. Er zijn kamervragen over gesteld, maar deze zijn nog niet beantwoord omdat minister Marielle Paul met de concept-antwoorden niet tevreden was. De informatie uit het stuk is door de vooraanstaande Turkse journalist Barış Pehlivan overgenomen en in meerdere onafhankelijke Turkse media gepubliceerd. Daarnaast is nu bekend waar de scholen gehuisvest zullen worden, en op vrijdagavond 26 april kwam er antwoord op de kamervragen.
Lees hier verder >>>

Enkele rapporten/bronnen sinds 2002

2002 Eine Wellenlänge zu Gott – Der Verband der Islamischen Kulturzentren in Europa Gerdien-Jonker Download: https://www.researchgate.net/publication/356091983_Eine_Wellenlange_zu_Gott_Der_Verband_der_Islamischen_Kulturzentren_in_Europa

2014 Turkse internaten – Een verkenning van de integratie van oud-leerlingen van Turkse internaten in Rotterdam Dr. Anita C. Nanhoe en Ing. Janet van Horssen-Sollie, BSc Download: https://www.anitananhoe.nl/boeken-en-artikelen/nederlandse-boeken/turkse-internaten-2/

2015 Turkse islam – Actualisatie van kennis over Turkse religieuze stromingen en organisaties in Nederland Een literatuurstudie in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Download: https://www.eerstekamer.nl/overig/20150812/turkse_islam_actualisatie_van/meta

2017 Wat zijn dat nou voor clubs? Praktijkonderzoek naar SICN, ISN (Diyanet), Milli Görüş en Hizmet (Gülen) Download: https://app.1848.nl/document/tkapi/158594

2019 Verhoudingen tussen Turks-Nederlandse groeperingen Kennisplatform Integratie & Samenleving Download: https://www.kis.nl/publicatie/verhoudingen-tussen-turks-nederlandse-groeperingen

2019 Evaluatie – Wet op de Jeugdverblijven Download: https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vl04dzkdotxv

2020 Verkenning informele scholing Radaradvies Download: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/06/19/verkenning-informele-scholing