In tegenstelling tot Turkije is Nederland een doorgaans functionerende rechtstaat. Iedereen hier heeft recht op bescherming tegen onterechte verdachtmakingen en daarmee gepaard gaande bedreigingen, enkele missers even daargelaten. Over wie achter de mislukte couppoging in Turkije zit, kan voorlopig alleen gespeculeerd worden. Maar terwijl in de nasleep ervan de mensenrechtensituatie in Turkije nu enorm verslechtert, brengt het conflict dat in Nederland nu rond de negen Gülenscholen oplaait de onderhuidse Turks-religieuze invloed van de Gülenbeweging in het Nederlandse onderwijs aan het licht. Dat vraagt om handelen.
Gülenscholen, officieel bestaan ze niet eens, net zo weinig als de Gülenbeweging zelf een officiële organisatie is. Kopstukken van de beweging blijven maar volhouden dat het alleen zou gaan om door de Turkse islam-prediker Fethullah Gülen geïnspireerde individuen die aan van elkaar losstaande organisaties verbonden zijn. Zij ontkennen zelf pertinent elke vorm van centrale aansturing. Maar uit veel, en ook uit zeer welwillende onderzoeken blijkt dat er wel degelijk sprake is van een onderling verknoopt netwerk en een per land opgebouwde hierarchische structuur. De verbindingen worden doorgaans belichaamd door personen die binnen het netwerk meerdere functies bekleden.
Zogenaamd neutrale scholen, gerund door imam-aanhangers?
Het oprichten van zoveel mogelijk scholen overal ter wereld is een duidelijke opdracht van Gülen aan zijn volgers en één van de hoofddoelen van de beweging. Er zijn sinds de jaren tachtig meer dan 1200 van opgericht, in bijna elk land zijn ze te vinden, ook in Nederland.
In een onderzoek voor de Tweede Kamer uit 2010 worden een aantal Nederlandse aan de Gülen-beweging verbonden organisaties bij naam genoemd, waaronder de stichtingen Cosmicus en Witte Tulp. Beide organisaties hebben een aparte stichting voor onderwijs en eigen scholen. Enige invloed van de islam-visie van Gülen op het onderwijs werd door de stichtingen zelf altijd ten stelligste ontkend en de onderzoekers nam dit voor waar aan, ook stelden zij dat de beweging geen islamitische scholen zou hebben.
Stichting Cosmicus nam het initiatief tot de oprichting van ‘neutrale’ basissscholen in Rotterdam, Amsterdam en Arnhem, en nam in Den Haag de bedrijfsvoering van een kwakkelende school onder katholiek bestuur over. Daarnaast richtte Cosmicus telkens in samenwerking een ander bestuur de middelbare scholen Cosmicus College in Rotterdam en het Cosmicus Montessori Lyceum in Amsterdam op. Die laatste is inmiddels omgedoopt in Metis Montessori Lyceum. De Stichting Witte Tulp richtte een basisschool op in Amsterdam West.
Leerkrachten als rolmodellen voor een nieuwe generatie vrome moslims
Deze zeven scholen bieden geen godsdienst-lessen aan. Wel zullen de hier werkende en door Gülen geïnspireerde leerkrachten waarschijnlijk trachten om zich volgens de visie van hun meester als ideale moslim-rolmodellen te presenteren. Een rokende Turkse docent of een Turkse juf in minirok zul je er niet aantreffen. In de kantine zul geen plakje ham aantreffen en de hoofddoek wordt op deze scholen uitdrukkelijk getolereerd. Dit wordt vaak gecommuniceerd door de aanwezigheid van tenminste één conservatief islamitisch geklede leerkracht (lange mouwen, lange rok en hoofddoek). De lerarenteams op Gülenscholen bestaan doorgaans voor eenderde uit Turkse sympathisanten van de beweging, en in de meeste gevallen is ook de directeur van Turkse afkomst. Hüseyin Asma, de directeur van het Metis Montessori Lyceum kwam in zijn vorige baan bij huiswerkclub Witte Tulp al openlijk uit voor zijn adoratie van Gülen. Daarnaast werken er in alle landen ook niets vermoedende niet-Turkse leerkrachten op de scholen.
Zieltjes worden na schooltijd gewonnen
Via na- en buitenschoolse activiteiten wordt wel getracht de leerlingen die men hiervoor geschikt acht voor de godsdienstigere kern van de beweging te interesseren. Hiervoor heeft de beweging een landelijk netwerk aan eigen, samenwerkende huiswerk- en weekendclubs ter beschikking. Wordt iemand geschikt geacht voor de beweging, dan kan hij (het gaat hier toch vooral om de Turkse jongens) rekenen op veel steun en begeleiding bij zijn verdere studie, bijvoorbeeld door huisvesting in eigen internaten. De kans is dan groot dat hij voor zijn verdere leven deel blijft uitmaken van het netwerk dat als tegenprestatie loyaliteit blijft verlangen. Alleen wie op deze wijze bij de beweging komt, maakt kans om in de organisatie op te klimmen.
Aanhangers krijgen veel steun in ruil voor levenslange loyaliteit
In Turkije speelde dit principe een grote rol in de snelle groei van het aantal scholen en internaten die de beweging in het eerste decennium onder Erdogan doormaakte, toen men als twee handen op een buik samenwerkte en elkaars illegale praktijken oogluikend tolereerde. In die periode manipuleerde de Gülenbeweging enkele grote, tegen het leger gerichte rechtszaken, bracht via eigen rechters kritische journalisten achter tralies, en regelde via fraude rond eind- en toelatingsexamens de doorstroom van eigen mensen, en dus veel leerlingen van eigen scholen naar overheidsapparaat en universiteiten. Dat is nu allemaal overtuigend aangetoond. De vijandigheid jegens de Gülen-beweging die nu in Turkije zichtbaar wordt is niet alleen ingegeven door Erdogans paranoide schrikbeelden maar baseert ook op concrete, vaak negatieve persoonlijke ervaringen met de beweging die een decennium lang onbeperkte macht leek te hebben.
Sinds 2006 is er al een openlijk islamitische Gülenschool in Nederland
De bewering in het onderzoeksrapport uit 2010 dat de Gülen-beweging in Nederland geen Islamitische scholen zou hebben klopte toen al niet. In 2014 schreef ik op deze site al over de duidelijke verbindingen tussen de islamitische basisschool (IBS) De Roos, in 2006 opgericht in Zaandam, en de beweging.
Na de mislukte couppoging in Turkije leiden de Turkse verdachtmakingen van de Gülen-beweging nu overal tot commotie. Het bestuur van IBS De Roos, de Stichting Islamitisch Onderwijs Zaanstad (SIOZ) ontkent in een actuele verklaring in tenenkrommend Nederlands elke deelname aan de couppoging mar niet de connectie met Gülen.
Screenshot uit een video van een koranwedstrijd op de facebookpagina van IBS De Roos. Een beeld waarmee de Gülenbeweging in Nederland liever niet geassocieerd wordt.
Organisatorische banden islamschool met Gülen steeds duidelijker
Uit een in Trouw gepubliceerd stuk over de leegloop bij Gülenscholen blijkt nu dat de voormalige directeur en mede-oprichter van IBS De Roos, Tuncay Çatak, tegenwoordig als bestuursvoorzitter van de ‘neutrale’ Stichting Cosmicus Onderwijs is aangesteld. Dat roept ernstige twijfels op aan de integriteit van alle betrokkenen. Je levensovertuiging hang je niet zomaar aan de kapstok, zekere niet wanneer deze orthodox of conservatief is.
Ouders associëren de ‘neutrale’ Gülenscholen ook met de islam
Nog een andere nieuwsfeit uit het Trouw artikel vraagt om opheldering. In Amsterdam alleen al zouden ouders voor 150 kinderen van de twee lokale Gülenscholen bij scholenkoepel ISBO naar een plek op een andere, en let wel, islamitische school zoeken. Daaruit blijkt op zijn minst dat de officiëel ‘neutrale’, spreek seculiere scholen Witte Tulp en Cosmicus-Impuls door de voornamelijk Turks-islamitische ouders wel degelijk met de islam worden geassociëerd.
Scholen die op verzwegen banden met een islam-sekte bouwen, staat zwak
Als nu al rond de 150 leerlingen die van Gülen-basisscholen in Amsterdam willen vertrekken, betekent dit dat een derde van hun hele populatie* vertrekt. Aangezien de beide besturen er financieel** toch al slecht voor staan worden de kleinere scholen in Amsterdam Noord en Arnhem hiermee direct in hun bestaan bedreigd. Onbevestigde berichten stellen dat de situatie ook voor de scholen elders hierop neerkomt. Scholen die op verzwegen banden met een islam-sekte bouwen staan zwak, zo blijkt.
Het is verder afwachten wat er op de Rotterdamse en Amsterdamse middelbare school gaat gebeuren. De school in Amsterdam floreert al jaren niet echt, maar is tegen alle aanmeldcijfers en beter weten in voor de gemeente een soort prestigeproject. Voor het komende schooljaar werden daar 234 vrije plaatsen aangeboden, maar ondanks de centrale ligging en het vooruitzicht op een spiksplinternieuw gebouw aan een park was de school maar voor 130 brugklassers de eerste keuze. Uiteindelijk zijn er via matching rond de 190 geplaatst. Je mag hopen dat het huidige conflict ook daar de ogen opent.
Erdogan heeft al grote plannen voor Turks-islamitisch onderwijs in Europa
Met de leegloop van Gülen scholen kleeft er dan wellicht voor Nederland toch nog iets positiefs aan de bulderende, haattirades van Erdogan. Bang gemaakte Gülenisten die drie jaar geleden nog op volledige Turkse politieke en diplomatieke steun konden terugvallen, komen nu bang geworden uit de kast. Het lijkt erop dat het huidige conflict deze islamitische groepering zal terugbrengen naar de werkelijke omvang van de kern van toegewijde aanhangers. Die groep is in Nederland zoals bij ander orthodoxe geloofsstromingen vooralsnog marginaal.
Om te zorgen dat dit zo blijft en een dergelijke groepring niet onderhuids het onderwijs insluipt, moet veel kritischer gekeken worden naar alle onderwijsinitiatieven waarbij buitenlandse invloed, noem het ‘inspiratie’, een rol speelt. Laat de huidige commotie en verwarring dan ook een alarmsignaal zijn.
Erdogan gaat op dezelfde leest door
Erdogan heeft inmiddels al aangekondigd in heel Europa Imam-scholen naar Turks model te willen gaan oprichten. Bij het Rotterdamse Ibn Ghaldoun lukte het Diyanet eerder zonder moeite een buitenschools project in die richting op te zetten. Alleen de (per toeval!) ontdekte examenfraude op deze school gooide roet in het eten.
Als Nederland meer sluipende Turks-nationalistische islamprojecten in het onderwijs vóór wil zijn, dan moet er nu gehandeld worden en volledige transparantie komen.
* bron www.scholenopdekaart.nl
** bron www.onderwijsinspectie.nl
Gearchveerd bericht over de opening van het Cosmicus/Metis Montessori Lyceum op de website van Fethullah Gülen uit 2009
